از کجا شروع کنیم تا معاف از خاموشی ها شویم؟
ناترازی برق در تابستان و محدودیت گاز در زمستان، برنامه‌ریزی تولید بسیاری از صنایع را مختل کرده است. راهکاری که وزارت نیرو برای صنایع پرمصرف طراحی کرده، تهاتر انرژی است: صنعت در هر نقطه کشور نیروگاه تجدیدپذیر احداث و برق آن را به شبکه تزریق می‌کند؛ در مقابل، برق هموار (توان ثابت) را در بازه‌های ۸ تا ۲۴ ساعته، در محل مصرف خود و خارج از محدودیت‌های مدیریت بار تحویل می‌گیرد.
در این راهنمای گام‌به‌گام، تمام مراحل «از ایده تا بهره‌برداری» را می‌بینید؛ به همراه نکات کلیدی، خطاهای رایج و پرسش‌های متداول.
نقشه‌راه کلی (نمای ۵ مرحله‌ای)
پروانه احداث ویژه تهاتر از مسیر درگاه ملی مجوزها و سامانه تخصصی ساتبا
مجوزهای سه‌گانه پروژه: زمین، محیط زیست، اتصال به شبکه (به‌علاوه موافقت ترانزیت برق)
قرارداد تهاتر انرژی (سه‌جانبه/دوجانبه حسب الگو) و تعیین دوره احداث/بهره‌برداری
احداث، اتصال و پایش تولید (سامانه اندازه‌گیری و اعلام بازه مصرف درخواستی)
تحویل برق هموار در محل مصرف با ضریب تشویقی و قواعد تسویه/خسارت
مرحله ۱: اخذ پروانه احداث نیروگاه ویژه تهاتر انرژی
۱-۱) شروع از درگاه ملی مجوز ها
به درگاه ملی مجوزها (mojavez.ir) بروید، عبارت «تجدیدپذیر» را جست‌وجو و گزینه «احداث نیروگاه تجدیدپذیر و پاک» را انتخاب کنید.
روی «درخواست صدور مجوز» بزنید، شخصیت حقوقی/حقیقی را برگزینید و ثبت‌نام را تکمیل کنید (احراز هویت پیامکی، کدملی/روزنامه رسمی و…).
۱-۲) بارگذاری مدارک پایه
آگهی تأسیس و آخرین تغییرات در روزنامه رسمی (برای شرکت‌ها)
تصویر اساسنامه و اطلاعات مدیرعامل/نماینده قانونی
کاربرگ معرفی متقاضی و کاربرگ معرفی طرح (فرم‌های ساتبا)
تعهدنامه درخواست پروانه احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر
پس از عبور از احراز هویت در درگاه ملی، پرونده‌تان به سامانه تخصصی ساتبا ارجاع می‌شود. در این سامانه:
مدل سرمایه‌گذاری را «تهاتر انرژی با صنایع» انتخاب کنید.
نوع فناوری (خورشیدی/بادی/…) و ظرفیت را تعیین کنید.
آدرس دفتر مرکزی، نوع شرکت و نماینده را ثبت و نمونه امضا را بارگذاری کنید.
اطلاعات محل احداث، نوع مالکیت زمین، مختصات UTM/فایل KMZ و نقشه‌ها را بارگذاری کنید.
پس از بررسی کارشناس و پرداخت کارمزد صدور (برای ظرفیت‌های بالای ۱ مگاوات)، پروانه احداث ویژه تهاتر صادر می‌شود.
مرحله ۲: مجوزهای پروژه برای تهاتر انرژی
۲-۱) مجوز زمین با کاربری مناسب
اگر زمین ملی/منابع طبیعی است: با پروانه احداث و معرفی‌نامه ساتبا به سازمان امور اراضی/منابع طبیعی مراجعه و مجوز بهره‌برداری بگیرید.
اگر زمین شخصی/استیجاری است: اسناد مالکیت یا اجاره‌نامه رسمی را همراه پرونده ارائه کنید.
زمین‌های کشاورزی، مرتع یا دارای پوشش گیاهی ارزشمند معمولاً مجوز نمی‌گیرند؛ اراضی کم‌بازده/غیرقابل‌کشت بهترین گزینه‌اند.
۲-۲) مجوز محیط زیست
با پروانه احداث و معرفی‌نامه ساتبا به اداره کل حفاظت محیط زیست استان مراجعه کنید.
گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA) تهیه و ارسال شود (پوشش گیاهی، منابع آب/خاک، حیات‌وحش، مدیریت پسماند/پایان‌عمر).
انتخاب سایت‌های کم‌تعارض، ریسک رد مجوز را پایین می‌آورد.
۲-۳) مجوز اتصال به شبکه
برای ≤ 200 کیلووات: از طریق سامانه مهرسان زیر نظر شرکت‌های توزیع.
برای > 200 کیلووات: از مسیر درگاه ملی مجوزها/ساتبا و هماهنگی با برق منطقه‌ای/توانیر.
پیش‌استعلام ظرفیت فیدر/پست و هزینه‌های توسعه شبکه، از خطاهای پرهزینه جلوگیری می‌کند.
۲-۴) موافقت «ترانزیت برق به نقطه مصرف» از توانیر
چون در تهاتر، تولید در نقطه A و مصرف هموار در نقطه B تحویل می‌شود، موافقت ترانزیت (بدون اختلال و مطابق استانداردهای ایمنی) الزامی است.
مدارک ظرفیت تولید، کیفیت برق و مسیر انتقال/تحویل را ارائه کنید.
مرحله ۳: قرارداد تهاتر انرژی و چارچوب زمانی پروژه
۳-۱) مفاد قراردادی
موضوع: احداث نیروگاه تجدیدپذیر با ظرفیت مشخص و تهاتر انرژی الکتریکی خالص آن با برق هموار تحویلی در نقطه/نقاط مصرف معرفی‌شده.
طرفین: بسته به الگو، صنعت + ساتبا + توانیر (و در صورت لزوم نهادهای متولی شبکه/ترانزیت).
۳-۲) دوره‌ها و سقف مدت
دوره احداث: از شروع عملیات اجرایی تا آغاز بهره‌برداری تجاری.
دوره بهره‌برداری تجاری: مدت مشخص (قابل تمدید با توافق)؛ در برخی الگوها سقف تا ۳۰ سال دیده می‌شود.
مرحله ۴: اتصال، بهره‌برداری و پایش تولید
۴-۱) اعلام برآورد تولید و بازه مصرف
۳ ماه پیش از بهره‌برداری: صنعت، برآورد انرژی خالص ماهانه همان سال و بازه مصرف درخواستی را به ساتبا می‌فرستد.
هر سال تا ۱۵ دی‌ماه: برآورد ماهانه سال آینده ارسال می‌شود.
ساتبا حداکثر ۳۰ روز برای بررسی و تأیید زمان دارد و سپس توان هموار به توانیر اعلام می‌شود.
اگر برآورد به‌موقع ارائه نشود: ساتبا مجاز است ۹۰٪ تولید سال گذشته (یا ۹۰٪ پیش‌بینی مبتنی بر ضریب متعارف) را ملاک قرار دهد.
فرمول توان ثابت ماه (برق هموار ماهانه):
توان هموار ماه = انرژی خالص تولیدی ماه ÷ (تعداد روز ماه × ساعات بازه مصرف)
۴-۲) حداقل طول بازه مصرف
حداقل ۸ ساعت در شبانه‌روز (با امکان افزایش تا ۲۴ ساعت بنا به قرارداد).
۴-۳) سامانه اندازه‌گیری و پایش
تجهیزات اندازه‌گیری و تلماتیک مطابق دستورالعمل‌های مدیریت شبکه نصب می‌شود.
داده‌های ماهانه مبنای تسویه، اعمال تشویق/کسر و محاسبه توان هموار تحویلی است.
مرحله ۵: تحویل برق «هموار» در محل مصرف و قواعد تسویه
۵-۱) رصد انرژی و اصلاحات سالانه
انرژی خالص تولیدی به‌صورت دورخوان/مرکزی ثبت و ماهانه در اختیار طرفین است.
اگر در یک سال، انرژی خالص در ۲ ماه متوالی یا ۳ ماه غیرمتوالی به کمتر از ۸۰٪ انرژی هموار برسد، برآورد و سهم هموار با تشخیص کمیسیون و ابلاغ ساتبا قابل اصلاح است.
۵-۲) خسارت بابت کسری تحویل
کسری انرژی خالص نسبت به برق هموار تحویلی به صنعت، با تعرفه تجدیدپذیر محاسبه و جبران می‌شود.
در سمت تحویل‌دهنده شبکه نیز، کسری برق هموار تحویلی نسبت به انرژی خالص، با همان تعرفه تجدیدپذیر محاسبه و جبران می‌گردد.
۵-۳) ضریب تشویقی و معافیت‌ها
برق هموار تحویلی (با ضریب تشویقی موضوع قرارداد/مصوبات)، از قطع یا محدودیت برق در ایام ناترازی مستثنا است.
تحویل می‌تواند به چند نقطه مصرف صنعت (با ذکر در قرارداد و اخذ موافقت ترانزیت) انجام شود.
چک‌لیست مدارک کلیدی
پروانه احداث ویژه تهاتر (ساتبا)
اسناد زمین: مالکیت/اجاره + مختصات UTM/KMZ
مجوز محیط زیست: EIA، نقشه‌ها، معرفی‌نامه
مجوز اتصال به شبکه: پاسخ ظرفیت، طرح اتصال، استانداردها
موافقت ترانزیت برق (توانیر)
قرارداد تهاتر انرژی + برنامه زمان‌بندی احداث
طرح اندازه‌گیری/تلماتیک و دستورالعمل بهره‌برداری
خطاهای رایج که زمان/هزینه را هدر می‌دهد
انتخاب زمین با کاربری کشاورزی/مرتع/پوشش گیاهی ارزشمند
عدم استعلام ظرفیت شبکه قبل از تثبیت ظرفیت نیروگاه
ناقص‌بودن کاربرگ‌های ساتبا یا مدارک هویتی شرکت
تأخیر در ارسال برآوردهای ماهانه و بازه مصرف
طراحی اندازه‌گیری بدون انطباق با دستورالعمل‌های مدیریت شبکه
سؤالات متداول (به‌روز و یکپارچه)
۱) برق «هموار» یعنی چه؟
توان ثابت روزانه در بازه‌ای توافقی (حداقل ۸ ساعت)، که برای کاهش نوسانات تأمین و حذف خاموشی برنامه‌ریزی می‌شود.
۲) اعتبار پروانه احداث ویژه تهاتر چقدر است؟
معمولاً ۶ ماه (با قابلیت تمدید طبق دستورالعمل‌های ساتبا و پیشرفت پروژه).
۳) اگر تولید از مصرف بیشتر شد، می‌توان surplus را فروخت؟
طبق رویه‌های ابلاغی خرید برق مازاد/قراردادهای دوجانبه/تابلوی سبز بورس انرژی، اصل امکان فروش مازاد برای نیروگاه‌های ویژه تهاتر پیش‌بینی شده؛ اما طی دوره اعتبار برخی قراردادهای تهاتر، عرضه در برخی کانال‌ها ممکن است ممنوع یا محدود باشد. متن قرارداد و آخرین دستورالعمل‌ها ملاک است.
۴) در مدت قرارداد تهاتر، فروش به بورس/مصرف‌کننده ثالث مجاز است؟
در بسیاری از الگوها خیر؛ فروش هم‌زمان در کانال‌های دیگر طی دوره اعتبار قرارداد تهاتر ممنوع است. مفاد قرارداد را دقیق بخوانید.
۵) هزینه ترانزیت برق از محل تولید تا محل مصرف چطور است؟
برای صنایع دارای نیروگاه‌های تجدیدپذیر ویژه تهاتر، طبق احکام بودجه‌ای/مصوبات ذی‌ربط، ترانزیت می‌تواند معاف/با هزینه صفر باشد. به متن قرارداد و بند «ترانزیت» مراجعه کنید.
۶) تحویل برق به چند نقطه مصرف ممکن است؟
بله؛ به‌شرط درج نقاط در قرارداد و موافقت ترانزیت توانیر.
۷) می‌توان به‌جای تهاتر، مدل «خودتأمین منفصل از شبکه» اجرا کرد؟
از نظر فنی بله (با پروانه احداث و رعایت دستورالعمل‌ها). اما مزایای برق هموار و معافیت از محدودیت مدیریت بار صرفاً برای مدل متصل به شبکه اعمال می‌شود.
۸) آیا تهاتر، تعهدات مقرراتی (مثل ماده ۱۶) را پوشش می‌دهد؟
برای بسیاری از صنایع، تهاتر با احداث نیروگاه تجدیدپذیر به رفع/ایفای تعهدات مقرراتی کمک می‌کند. متن قرارداد و آیین‌نامه‌های مرتبط ملاک است.
۹) عدم‌تحویل برق هموار چگونه جبران می‌شود؟
کسری هر سمت نسبت به تعهد، با تعرفه تجدیدپذیر و طبق فرمول‌های قراردادی محاسبه و تسویه می‌گردد.
