آشنایی با قوانین سبز، پیشران‌های توسعه و فرصت‌های درآمدزایی پایدار در ایران

با توجه به نگرانی‌های جهانی نسبت به تغییرات اقلیمی، کاهش منابع فسیلی، افزایش قیمت انرژی و بحران ناترازی برق، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر به یکی از پرسودترین و کم‌ریسک‌ترین حوزه‌های اقتصادی تبدیل شده است.
طبق گزارش‌های IEA، IRENA و BloombergNEF، بازده سرمایه‌گذاری نیروگاه‌های خورشیدی در بسیاری از کشورها طی دهه گذشته تا ۳ برابر افزایش یافته و انرژی خورشیدی اکنون ارزان‌ترین روش تولید برق در جهان شناخته می‌شود.

در ایران نیز با تصویب مجموعه‌ای از قوانین، پیشران‌ها و مدل‌های اقتصادی، دولت تلاش دارد سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر را تسهیل کرده و توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی را شتاب دهد. شناخت این مدل‌ها برای هر فرد یا سازمانی که قصد سرمایه‌گذاری دارد، یک ضرورت است؛ زیرا انتخاب مدل مناسب می‌تواند سودآوری پروژه را به‌طور چشمگیری افزایش دهد.

در این مقاله، یک راهنمای جامع و به‌روز از تمام روش‌های سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران ارائه شده است.

۱. فروش تضمینی برق به وزارت نیرو | ماده ۶۱ قانون اصلاح الگوی مصرف

این ماده، مهم‌ترین پشتوانه قانونی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران است. بر اساس ماده ۶۱:

• وزارت نیرو موظف است برق تولیدی نیروگاه‌های غیر دولتی تجدیدپذیر را به‌صورت بلندمدت و تضمینی خریداری کند.

• مدت قرارداد خرید تضمینی: ۲۰ سال

• نرخ خرید: هر ساله توسط هیئت وزیران تصویب و ابلاغ می‌شود.

• منابع قابل‌پوشش: خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، زیست‌توده، آبی کوچک و…

مدل‌های سرمایه‌گذاری ماده ۶۱

سرمایه‌گذاران می‌توانند در سه قالب مختلف وارد پروژه شوند:

۱. نیروگاه خورشیدی خانگی / انشعابی

مناسب برای:

• منازل

• مزارع

• کارگاه‌ها

• واحدهای مسکونی و تجاری

✔ نصب سریع
✔ هزینه اولیه کمتر
✔ درآمد ماهانه تضمینی

۲. احداث نیروگاه در شهرک‌های انرژی خورشیدی

مزایا:

• زمین آماده و دارای مجوز

• اتصال ساده‌تر به شبکه

• مناسب سرمایه‌گذاران متوسط و بزرگ

۳. احداث نیروگاه در زمین شخصی یا شهرک صنعتی

مزایا:

• مالکیت کامل زمین

• مناسب سرمایه‌گذاران بزرگ

• امکان افزایش ظرفیت و توسعه

۲. فروش برق به وزارت نیرو به‌صورت ارزی | ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید

این مدل مخصوص سرمایه‌گذاران حقوقی و پروژه‌های بزرگ است.

طبق مصوبه شورای اقتصاد (۲۰/۱/۱۴۰۱):

• سقف نرخ خرید: ۶.۹ سنت به‌ازای هر کیلووات ساعت

• دوره پرداخت: ۶ سال

• امکان تسویه سریع‌تر (۴ ساله) با ارائه تضامین مالی

• پس از اتمام قرارداد، سرمایه‌گذار مالک کامل برق تولیدی است

این مدل به‌دلیل پرداخت ارزی و بازگشت سریع سرمایه، یکی از پرسودترین روش‌ها برای شرکت‌ها و هلدینگ‌ها محسوب می‌شود.

۳. ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان | الزام صنایع به ساخت نیروگاه

طبق این قانون:

• صنایع با مصرف بالای ۱ مگاوات باید بخشی از برق خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند.

• سهم الزام:

  • سال اول: ۱٪

  • پایان ۵ سال: ۵٪

دو راه برای رفع این الزام وجود دارد:

1. احداث نیروگاه تجدیدپذیر اختصاصی

2. خرید برق از تابلوی سبز بورس انرژی

در صورت عدم اقدام، وزارت نیرو برق مصرفی را با تعرفه تجدیدپذیر (بسیار گران‌تر) محاسبه می‌کند.
برای همین، بسیاری از صنایع ترجیح می‌دهند خودشان نیروگاه احداث کنند.

۴. سازوکار تهاتر انرژی صنایع (خودتأمینی)

قطعی‌های مکرر برق در تابستان و زمستان خسارت‌های سنگینی به صنایع وارد کرده است.
برای حل این مشکل:

طبق مصوبه ۱۱ تیر ۱۴۰۱، صنایع می‌توانند:

• نیروگاه خورشیدی یا بادی بسازند

• برق تولیدی را به‌طور پایدار و بدون خاموشی در محل کارخانه دریافت کنند

• در بازه‌های ۸ تا ۲۴ ساعته برق تضمینی داشته باشند

✔ این مدل بهترین گزینه برای صنایع آسیب‌دیده از خاموشی‌ها است.
✔ بازده اقتصادی بالا + کاهش ریسک توقف تولید

۵. فروش برق در تابلوی سبز بورس انرژی

در این مدل:

• برق تولیدی نیروگاه در بورس انرژی عرضه می‌شود

• نرخ برمبنای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود

• متقاضیان خرید:

  • صنایع مشمول ماده ۱۶

  • مراکز استخراج رمزارز

  • دستگاه‌های دولتی

مزایا:

• قیمت فروش معمولاً بالاتر از نرخ‌های دولتی

• قراردادهای کوتاه‌مدت و جذاب

• نقدشوندگی سریع انرژی تولیدی

۶. تأمین برق مزارع استخراج رمزارز با نیروگاه تجدیدپذیر

به‌دلیل محدودیت‌های شبکه، برق مزارع رمزارز در بسیاری از ماه‌ها قطع می‌شود.

طبق دستورالعمل جدید:

• مزارع با احداث نیروگاه خورشیدی یا بادی می‌توانند برق دائمی و بدون محدودیت دریافت کنند.

• مثال:

  • احداث نیروگاه ۱۰ مگاواتی

  • دریافت ۲ مگاوات برق دائمی (بر اساس ضریب تولید)

این مدل اکنون یکی از رایج‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها بین فعالان حوزه رمزارز است.

۷. صادرات برق تجدیدپذیر

صادرات برق یکی از جذاب‌ترین مدل‌های درآمدزایی است، اما:

• فقط در ساعات غیرپیک داخلی امکان‌پذیر است

• نیازمند مدیریت هوشمند شبکه و مجوزهای صادراتی

کشورهای دارای منابع خورشیدی و بادی مانند ایران، فرصت بی‌نظیری برای ورود به بازارهای منطقه‌ای دارند.

۸. تأمین برق چاه‌های کشاورزی با احداث نیروگاه خورشیدی

طبق مصوبه شماره ۱۰۰/۲۰/۱۲۴۱۵/۱۴۰۳:

• برق چاه‌های آب در ساعات پیک (۱۱ تا ۱۶) قطع می‌شود

• کشاورزانی که ۸۰٪ برق مصرفی خود را از نیروگاه خورشیدی تأمین کنند، از قطع برق معاف می‌شوند

مزایا:

• پایداری آب‌رسانی

• حذف خسارات فصل گرما

• استقلال انرژی کشاورزان

• کاهش هزینه برق

۹. تأمین ۲۰٪ انرژی ساختمان‌های دولتی از منابع تجدیدپذیر

این قانون از سال ۱۴۰۳ لازم‌الاجرا شده است:

• دستگاه‌ها باید سالانه ۵٪ از مصرف خود را از منابع پاک تأمین کنند تا به ۲۰٪ برسند.

• روش‌های اجرا:

  • احداث نیروگاه خورشیدی در محل

  • خرید برق از تابلوی سبز بورس انرژی

عدم اجرا = محاسبه برق با تعرفه بالا و اعمال هزینه مضاعف

این طرح می‌تواند سالانه ۸۴۰ مگاوات برق پاک وارد شبکه کند.

۱۰. سیستم‌های خورشیدی آفگرید (منفصل از شبکه)

سیستم‌های آفگرید بهترین گزینه برای:

• باغ‌ها

• ویلاها

• مناطق دورافتاده

• مکان‌های فاقد امکان اتصال به شبکه

ویژگی‌ها:

• استقلال کامل از شبکه

• تولید برق ۲۴ ساعته با باتری

• هزینه عملیاتی بسیار پایین

این سیستم‌ها اکنون رایج‌ترین انتخاب برای مالکان ویلاها و مزارع هستند.

۱۱. مدل‌های نوین امور خیریه با احداث نیروگاه تجدیدپذیر

این روش‌ها هم درآمدزایی دارند و هم اثر اجتماعی مثبت ایجاد می‌کنند:

۱. احداث سامانه‌های خورشیدی برای خانوارهای کم‌برخوردار

• کاهش هزینه انرژی

• ایجاد درآمد پایدار از فروش برق

• بهبود کیفیت زندگی

۲. احداث نیروگاه خورشیدی در مدارس و اماکن عمومی

مزایا:

• تأمین انرژی پایدار

• درآمدزایی برای مدارس

• آموزش فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست به نسل آینده

• کاهش هزینه‌های عملیاتی

جمع‌بندی نهایی

سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر:

• پربازده

• کم‌ریسک

• دارای پشتوانه قانونی

• در مسیر رشد جهانی

• با فرصت‌های متنوع درآمدزایی

چه برای سرمایه‌گذاران خصوصی، چه صنایع، چه کشاورزان و چه خیرین، امروز انرژی خورشیدی یکی از مطمئن‌ترین راه‌های دستیابی به درآمد پایدار و آینده‌ای پاک است.