سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی امروز دیگر تنها یک انتخاب زیست‌محیطی نیست؛ بلکه به یک ضرورت اقتصادی و صنعتی تبدیل شده است. با رشد تقاضای برق، افزایش تعرفه‌ها و سیاست‌های جهانی برای گذار به انرژی پاک، احداث نیروگاه خورشیدی در ایران فرصتی بزرگ برای صنایع و سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود.
اما پیش از شروع هر پروژه، باید مسیر قانونی را به‌درستی طی کرد. اخذ مجوزهای لازم برای احداث نیروگاه خورشیدی نه‌تنها شرط آغاز پروژه است، بلکه پایه‌ی دریافت حمایت مالی، تضمین خرید برق، و اطمینان از پایداری حقوقی طرح خواهد بود.
در این مقاله، به‌صورت کامل و مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم که برای احداث نیروگاه خورشیدی در ایران چه مجوزهایی نیاز دارید، از کجا باید دریافت شوند، چه مدارکی لازم است و چه نکاتی را باید رعایت کنید تا پروژه‌ی شما بدون تأخیر و با بیشترین بازده پیش برود.
مراحل و مجوزهای لازم برای احداث نیروگاه خورشیدی
۱. پروانه احداث نیروگاه از ساتبا
اولین گام رسمی در فرآیند ساخت نیروگاه خورشیدی، دریافت پروانه احداث از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) است.
برای این کار، متقاضی باید مشخصات پروژه را شامل نوع نیروگاه، ظرفیت، موقعیت مکانی، اطلاعات فنی و حقوقی شرکت یا شخص سرمایه‌گذار در قالب درخواست کتبی یا از طریق درگاه ملی مجوزها (mojavez.ir) ارسال کند.
نکته: از سال ۱۴۰۳ به بعد، کلیه درخواست‌های نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس‌های مختلف از طریق سامانه‌های الکترونیکی ساتبا ثبت و رهگیری می‌شوند.
پس از بررسی طرح و تایید فنی اولیه، پروانه احداث صادر می‌شود که مجوز آغاز مراحل بعدی (محیط زیست، زمین و اتصال به شبکه) خواهد بود.
۲. مجوز محیط زیست
یکی از مهم‌ترین گام‌ها در اجرای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر، اخذ مجوز زیست‌محیطی از سازمان حفاظت محیط زیست است. این مجوز تضمین می‌کند که نیروگاه شما در تضاد با تعادل اکولوژیکی منطقه قرار نگیرد.
برای دریافت این مجوز، باید موارد زیر را ارائه دهید:
پروانه احداث از ساتبا
معرفی‌نامه رسمی به اداره کل محیط زیست استان
نقشه و مستندات فنی مکان احداث
گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی (EIA)
در این مرحله، کارشناسان محیط زیست مواردی مانند تأثیر بر پوشش گیاهی، منابع آب، حیات‌وحش و زمین‌های کشاورزی را بررسی می‌کنند.
انتخاب زمین بدون ارزش زیستی (مانند اراضی بیابانی یا غیرقابل کشت) نه‌تنها شانس اخذ مجوز را بالا می‌برد، بلکه در روند جهانی «پروژه‌های کم‌تعارض با محیط زیست» نیز امتیاز مثبت محسوب می‌شود.
به‌روزرسانی جهانی (۲۰۲۵): بسیاری از کشورها به‌سمت «مدیریت چرخه‌عمر پروژه‌های خورشیدی» رفته‌اند؛ یعنی ارزیابی شامل جمع‌آوری و بازیافت پنل‌ها پس از پایان عمر مفید نیز می‌شود. در ایران نیز پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک این بند به الزامات زیست‌محیطی افزوده شود.
۳. مجوز اتصال به شبکه برق
برای تزریق برق تولیدی نیروگاه به شبکه، باید مجوز اتصال به شبکه از شرکت توزیع نیروی برق (برای نیروگاه‌های کوچک) یا شرکت برق منطقه‌ای (برای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس) دریافت شود.
فرآیند صدور این مجوز شامل موارد زیر است:
بررسی ظرفیت فیدر و شبکه محلی
هماهنگی با توانیر برای رعایت ایمنی و پایداری شبکه
بازدید میدانی از محل اتصال
ظرفیت‌های مختلف و مرجع صدور:
نیروگاه‌های زیر ۲۰۰ کیلووات: از طریق سامانه مهرسان زیر نظر شرکت‌های توزیع برق
نیروگاه‌های بیش از ۲۰۰ کیلووات: از طریق سامانه ملی مجوزها و ساتبا
نکته مهم: پیش از انتخاب محل احداث، حتماً با شرکت برق منطقه خود هماهنگ کنید تا از وجود ظرفیت اتصال و هزینه‌های احتمالی توسعه شبکه مطمئن شوید.
۴. مجوز استفاده از زمین
در صورتی که زمین پروژه ملی یا منابع طبیعی باشد، باید از سازمان امور اراضی و منابع طبیعی مجوز بهره‌برداری بگیرید و برای این منظور، ارائه مدارک زیر الزامی است:
پروانه احداث معتبر از ساتبا
معرفی‌نامه رسمی
نقشه یو.تی.ام زمین
مستندات مالکیت یا قرارداد اجاره
سپس سازمان امور اراضی پس از بازدید، با توجه به طرح بهره‌وری و ملاحظات زیست‌محیطی، مجوز تخصیص یا اجاره زمین را صادر می‌کند.
نکته: زمین‌های کشاورزی، مرتع یا دارای پوشش گیاهی معمولاً برای پروژه‌های خورشیدی مجوز نمی‌گیرند. بهترین گزینه، زمین‌های کم‌بازده یا غیرقابل کشت است.
در روند جهانی ۲۰۲۵، توصیه می‌شود پروژه‌ها در زمین‌هایی با کاربری دوگانه انجام شوند؛ مثلاً ترکیب کشاورزی و تولید انرژی خورشیدی (Agrivoltaics) برای حفظ کاربری زمین و پایداری بیشتر.
۵. قرارداد خرید تضمینی برق (PPA)
آخرین و مهم‌ترین مرحله، عقد قرارداد خرید تضمینی برق تجدیدپذیر با ساتبا است. در این قرارداد، ساتبا متعهد می‌شود برق تولیدی نیروگاه را به‌مدت ۲۰ سال و با قیمت تضمینی مصوب خریداری کند.
شرایط کلی قرارداد:
مدت زمان اجرا: ۲۰ سال
مهلت ساخت: ۱۵ ماه از زمان عقد قرارداد
پرداخت تضمینی بر اساس نرخ روز ارز و ظرفیت نیروگاه
امکان دریافت تسهیلات بانکی یا جذب سرمایه‌گذار خارجی با استناد به این قرارداد
این قرارداد در حقیقت ستون مالی پروژه است و به سرمایه‌گذاران اطمینان بازگشت سرمایه می‌دهد.
در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای منطقه از مدل‌های ترکیبی خرید تضمینی و بازار آزاد (Hybrid PPA) استفاده می‌کنند. انتظار می‌رود ساتبا نیز در آینده نزدیک سازوکاری مشابه را برای صنایع و مصرف‌کنندگان بزرگ فعال کند تا انعطاف بیشتری در فروش انرژی فراهم شود.
جمع‌بندی و توصیه نهایی
احداث نیروگاه خورشیدی در ایران، در صورت رعایت مسیر قانونی و فنی، یکی از مطمئن‌ترین حوزه‌های سرمایه‌گذاری در دهه آینده است.
مجوزها شاید در نگاه اول زمان‌بر باشند، اما هر یک از آن‌ها نقش کلیدی در تضمین موفقیت پروژه دارند — از حفظ محیط زیست و ثبات شبکه گرفته تا تضمین خرید و تأمین مالی.
خلاصه مراحل قانونی احداث نیروگاه خورشیدی:
دریافت پروانه احداث از ساتبا
اخذ مجوز محیط زیست
دریافت مجوز اتصال به شبکه
دریافت مجوز زمین از سازمان امور اراضی
امضای قرارداد خرید تضمینی برق با ساتبا
با رعایت این مراحل و مشاوره با کارشناسان مجرب، مسیر اجرای پروژه‌های خورشیدی در ایران هموار و سودآور خواهد بود.
