در سال‌های اخیر، کاهش دسترسی به سوخت‌های فسیلی، رشد تقاضای انرژی و ناترازی تولید برق، صنایع ایران را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. به همین دلیل، دولت با تصویب ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان، صنایع بزرگ کشور را موظف کرده تا سهم مشخصی از برق مورد نیاز خود را از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین کنند.
بر اساس این ماده قانونی، صنایع با مصرف بیش از یک مگاوات برق باید از سال ۱۴۰۲ حداقل ۱ درصد از انرژی مصرفی خود را از منابع پاک—مانند نیروگاه خورشیدی و بادی—تأمین کنند. این سهم سال‌به‌سال افزایش می‌یابد و در پایان سال پنجم باید به حداقل ۵ درصد برسد.
این سیاست علاوه بر کاهش تکیه بر سوخت‌های فسیلی، نقش مهمی در توسعه فناوری‌های پاک، ایجاد بازار برای شرکت‌های دانش‌بنیان و بهبود امنیت انرژی کشور دارد.
این قانون یک پیام روشن دارد: صنایع آینده، صنایعی هستند که انرژی خود را تا حد امکان از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌کنند.
در بسیاری از کشورها نیز روند مشابهی اجرا شده و الزام صنایع به مشارکت در تولید انرژی پاک، یکی از مؤثرترین عوامل توسعه تجدیدپذیرها محسوب می‌شود.
ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان
به منظور حمایت از صنایع دانش‌بنیان مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه تولید برق پاک در محل مصرف، تمام صنایع دارای مصرف برق بیش از یک مگاوات موظف‌اند هر سال بخشی از برق مورد نیاز خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین کنند. سهم مورد نیاز در سال نخست یک درصد (۱٪) است و باید تا پایان سال پنجم به حداقل پنج درصد (۵٪) برسد.
در صورتی که صنایع به این تکلیف عمل نکنند، وزارت نیرو موظف است معادل درصد مذکور از انرژی مصرفی آن‌ها را با «تعرفه تجدیدپذیر» محاسبه کرده و از طریق قبوض برق دریافت کند.
مبالغ جمع‌آوری‌شده طبق قانون به سه بخش تقسیم می‌شود:
۵۰٪ صرف خرید تضمینی برق تجدیدپذیر
۲۵٪ اختصاص به حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، شتاب‌دهنده‌ها، آزمایشگاه‌ها و توسعه فناوری
۲۵٪ جهت ارائه تسهیلات کم‌بهره برای احداث نیروگاه‌های کوچک‌مقیاس تجدیدپذیر
صنایعی که برق خود را از طریق بورس انرژی تهیه می‌کنند نیز می‌توانند سهم مورد نیاز ماده ۱۶ را از برق سبز عرضه‌شده در تابلوی سبز بورس انرژی خریداری کنند.
شرایط و الزامات ماده ۱۶ برای صنایع
۱) صنایع با مصرف بیش از یک مگاوات مشمول قانون هستند
تمام صنایع بزرگ در بخش‌های فولاد، سیمان، پتروشیمی، معادن، پالایشگاه‌ها و دیگر مجموعه‌های انرژی‌بر، موظف به رعایت این ماده هستند.
۲) دو راه برای اجرای قانون وجود دارد
صنایع برای تأمین سهم تعیین‌شده می‌توانند از یکی از روش‌های زیر استفاده کنند:
✔ احداث نیروگاه تجدیدپذیر اختصاصی (خورشیدی، بادی، CHP پاک و …)
✔ خرید برق سبز از بورس انرژی (تابلوی سبز)
۳) عدم رعایت ماده ۱۶ مساوی با جریمه است
اگر صنعت سهم خود را تأمین نکند:
وزارت نیرو درصد مورد نیاز را با تعرفه انرژی تجدیدپذیر محاسبه می‌کند
این مبلغ روی قبض برق اعمال می‌شود
امکان اعتراض یا جایگزینی روش پرداخت وجود ندارد
این جریمه در عمل هزینه‌ای بسیار سنگین‌تر از تولید نیروگاه یا خرید برق سبز دارد.
چرا این قانون مهم است؟
۱. گامی جدی به سوی استقلال انرژی صنایع
ایران در سال‌های اخیر با ناترازی برق و گاز روبه‌رو بوده است. این ماده صنایع را تشویق می‌کند که:
بخشی از انرژی خود را مستقل تأمین کنند
فشار بر شبکه سراسری کاهش یابد
خاموشی صنعتی کمتر شود
۲. حمایت مستقیم از شرکت‌های دانش‌بنیان
این قانون به‌طور واقعی منابع مالی را به شرکت‌هایی اختصاص می‌دهد که در حوزه انرژی‌های پاک، تجهیزات نیروگاهی و فناوری‌های نو کار می‌کنند.
۳. افزایش سهم انرژی تجدیدپذیر در سبد برق کشور
بر اساس گزارش IRENA در سال 2024، کشورهای پیشرو از جمله چین، هند و ترکیه، صنایع را به مشارکت مستقیم در ساخت نیروگاه‌های خورشیدی و بادی ملزم کرده‌اند.
ماده ۱۶ ایران نیز هم‌راستا با روند جهانی است.
۴. ایجاد شغل و رونق اقتصادی
با اجرای این قانون:
ساخت نیروگاه‌های کوچک و متوسط افزایش می‌یابد
شرکت‌های خدمات مهندسی و EPC فعال‌تر می‌شوند
اشتغال پایدار در حوزه انرژی شکل می‌گیرد
جمع‌بندی
ماده ۱۶ قانون جهش تولید دانش‌بنیان، یک ابزار مهم برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی صنایع به سوخت‌های فسیلی است. این قانون:
✔ صنایع پرمصرف را موظف به استفاده از انرژی تجدیدپذیر می‌کند
✔ به توسعه فناوری‌های پاک کمک می‌کند
✔ باعث رونق شرکت‌های دانش‌بنیان می‌شود
✔ امنیت انرژی صنایع را افزایش می‌دهد
✔ اثر مثبت مستقیم روی محیط‌زیست دارد
اجرای دقیق این ماده می‌تواند نقطه عطفی در توسعه پایدار کشور و گذار صنایع به سمت انرژی‌های پاک باشد.
