تهاتر انرژی صنایع چیست؟ راهکار هوشمند تأمین برق پایدار و مقابله با ناترازی انرژی

در سال‌های اخیر، ناترازی برق و خاموشی‌های گسترده در بخش‌های صنعتی و خانگی، به یکی از دغدغه‌های اصلی کشور تبدیل شده است. افزایش مصرف برق، محدودیت منابع فسیلی و رشد صنایع بزرگ باعث شده دولت و وزارت نیرو برای تأمین برق پایدار، به دنبال روش‌های نوین و پایدار باشند. یکی از راهکارهای مؤثر و جدید در این زمینه، طرح «تهاتر انرژی صنایع» است. این طرح با بهره‌گیری از نیروگاه‌های خورشیدی و تجدیدپذیر، به صنایع کمک می‌کند تا در شرایط اوج مصرف و ناترازی برق، بدون خاموشی و وقفه به فعالیت خود ادامه دهند.

مفهوم تهاتر انرژی چیست؟

تهاتر در معنای ساده، به معنای مبادله کالا با کالاست. در حوزه انرژی، «تهاتر» به تبادل برق بین صنایع و شبکه سراسری اطلاق می‌شود. به این صورت که صنایع با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر (مثلاً خورشیدی یا بادی)، برق تولیدی خود را به شبکه تزریق کرده و سپس در زمان‌های دلخواه و در محل مصرف خود، همان میزان برق را از شبکه دریافت می‌کنند.

به عبارت ساده‌تر، صنعت برق را در زمان تولید زیاد به شبکه تحویل می‌دهد و در زمان نیاز یا کمبود، از شبکه برداشت می‌کند. در نتیجه، در زمان اوج مصرف و اجرای برنامه‌های مدیریت بار، برق این صنایع قطع نخواهد شد.

اهمیت تهاتر انرژی برای صنایع

در شرایط کنونی، بسیاری از واحدهای تولیدی به دلیل خاموشی‌های مکرر با مشکلات جدی در روند تولید روبه‌رو هستند. توقف خط تولید، خسارت‌های مالی، کاهش بهره‌وری و از دست دادن فرصت‌های صادراتی تنها بخشی از پیامدهای ناترازی برق است.

طرح تهاتر انرژی راهکاری هوشمند است که علاوه بر تضمین برق پایدار، موجب کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی کشور به سوخت‌های فسیلی می‌شود. در واقع صنایع با سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های خورشیدی، هم به پایداری تولید خود کمک می‌کنند و هم به توسعه پایدار کشور.

قوانین و ضوابط تهاتر انرژی در ایران

وزارت نیرو و سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر (ساتبا) در سال‌های اخیر مقرراتی را برای اجرای طرح تهاتر انرژی تدوین کرده‌اند. بر اساس این مقررات، تمامی صنایع غیرمشمول ماده ۴ قانون مانع‌زدایی از صنعت برق می‌توانند از این طرح استفاده کنند.

صنایع واجد شرایط، پس از احداث نیروگاه خورشیدی و عقد قرارداد رسمی با وزارت نیرو، می‌توانند برق تولیدی خود را در شبکه تزریق کرده و سپس در زمان‌های مورد نیاز، همان میزان انرژی را در محل مصرف خود دریافت نمایند. این مدل موجب می‌شود که حتی در زمان ناترازی و محدودیت توزیع برق، واحد صنعتی بتواند برق مورد نیاز خود را بدون قطعی تأمین کند.

در صورتی که صنایع دارای فیدر اختصاصی نباشند، وزارت نیرو این امکان را فراهم کرده است که چندین واحد صنعتی در یک شهرک صنعتی به صورت تجمیعی، یک نیروگاه مشترک احداث کنند. بدین ترتیب، حتی صنایع کوچک نیز می‌توانند از مزایای تهاتر انرژی بهره‌مند شوند.

ظرفیت مورد نیاز نیروگاه خورشیدی برای تهاتر

ظرفیت نیروگاه مورد نیاز هر صنعت، براساس میزان مصرف و تعداد شیفت کاری تعیین می‌شود. مطابق آخرین دستورالعمل توانیر در سال ۱۴۰۳:

• واحدهای یک شیفت کار باید حداقل ۵۰ درصد از دیماند مصرفی خود را از طریق نیروگاه تجدیدپذیر پوشش دهند.

• واحدهای دو شیفت کار باید حداقل ۶۵ درصد از دیماند مصرفی خود را از انرژی تجدیدپذیر تأمین کنند.

• واحدهای سه شیفت کار باید حداقل ۸۰ درصد از دیماند مصرفی خود را از طریق نیروگاه‌های خورشیدی یا بادی تأمین کنند.

در شهرک‌های صنعتی، احداث نیروگاه‌هایی به ظرفیت حداقل ۳۵ درصد از پیک بار کل فیدر مشترک نیز می‌تواند موجب معافیت از خاموشی شود.

مزایای تهاتر انرژی صنایع

تهاتر انرژی، تنها راهکار جلوگیری از خاموشی در صنایع نیست، بلکه به دلایل متعددی بهترین گزینه نیز محسوب می‌شود. برخی از مهم‌ترین مزایای آن عبارت‌اند از:

1. تأمین برق پایدار بدون خاموشی:
   در زمان‌های اوج مصرف، صنایع از برق شبکه بدون محدودیت استفاده می‌کنند.

2. کاهش هزینه‌های عملیاتی:
   حذف نیاز به باتری‌های ذخیره‌ساز و استفاده مستقیم از شبکه باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.

3. بهبود بهره‌وری و استمرار تولید:
   کاهش توقف تولید و زیان ناشی از قطعی برق، موجب افزایش راندمان خطوط تولید خواهد شد.

4. کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی:
   با جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های پاک، آلودگی هوا و گازهای گلخانه‌ای به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.

5. درآمدزایی از فروش برق مازاد:
   صنایع می‌توانند در ماه‌هایی که مصرف کمتری دارند، مازاد برق تولیدی را به شبکه یا بورس انرژی بفروشند.

مقایسه تهاتر انرژی با سایر روش‌های تأمین برق

نیروگاه‌های فسیلی

تولید برق از سوخت‌های فسیلی علاوه بر هزینه بالا، باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای و وابستگی به منابع محدود می‌شود. در مقابل، نیروگاه‌های خورشیدی عمر طولانی، هزینه نگهداری پایین و بازده اقتصادی بالاتری دارند.

نیروگاه‌های تجدیدپذیر مستقل از شبکه

در ظاهر، احداث نیروگاه مستقل گزینه‌ای جذاب است، اما واقعیت این است که برای ذخیره‌سازی انرژی تولیدشده به باتری‌های بسیار گران‌قیمت نیاز است. هزینه این سیستم‌ها برای صنایع بزرگ بسیار زیاد است و نگهداری آن‌ها نیز چالش‌برانگیز است. تهاتر انرژی این مسئله را با اتصال هوشمند نیروگاه به شبکه برطرف کرده است.

چالش‌ها و راهکارهای اجرای تهاتر انرژی

چالش صنایع کوچک

صنایع کوچک معمولاً فیدر اختصاصی ندارند و برای استفاده از طرح تهاتر باید به‌صورت گروهی اقدام کنند. راهکار وزارت نیرو برای این مشکل، احداث نیروگاه‌های مشترک و استفاده از سیستم‌های کنترل هوشمند است تا مصرف هر واحد جداگانه مدیریت شود.

سرمایه‌گذاری اولیه

هزینه احداث نیروگاه خورشیدی ممکن است برای برخی صنایع سنگین باشد. با این حال، در سال ۲۰۲۵ نهادهای مالی بین‌المللی و داخلی طرح‌هایی برای حمایت از سرمایه‌گذاری سبز ارائه کرده‌اند. در ایران نیز بانک‌ها و صندوق‌های توسعه، تسهیلات ویژه‌ای برای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در نظر گرفته‌اند.

موانع اداری و اعتمادسازی

پیچیدگی روند اداری در دریافت مجوزها و نگرانی صنایع از ضمانت اجرای طرح، از موانع اصلی است. خوشبختانه در قراردادهای جدید تهاتر انرژی، تعهدات دوطرف به‌صورت شفاف ذکر شده است و در صورت عدم انجام تعهد، خسارت به طرف مقابل پرداخت می‌شود. این بندها به افزایش اعتماد صنایع کمک کرده‌اند.

تجربه جهانی در زمینه تهاتر انرژی

در کشورهای پیشرفته مانند آلمان، استرالیا، ژاپن و هند، مدل‌های مشابه تهاتر انرژی تحت عنوان Energy Offset یا Power Barter Agreements اجرا شده‌اند. این طرح‌ها به صنایع اجازه می‌دهند برق تولیدی خود را به شبکه تزریق کرده و در زمان نیاز، همان مقدار انرژی را برداشت کنند. نتایج این برنامه‌ها نشان داده که مدل تهاتر انرژی به رشد نیروگاه‌های تجدیدپذیر صنعتی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی منجر می‌شود.

به عنوان مثال، در آلمان بیش از ۴۰ درصد از صنایع تولیدی از مدل تهاتر برای تأمین برق خود استفاده می‌کنند. در هند نیز از سال ۲۰۲۳ برنامه مشابهی آغاز شده که باعث رشد ۲۵ درصدی ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی صنعتی شده است.

جمع‌بندی

تهاتر انرژی صنایع، راهکاری نوین و پایدار برای مقابله با ناترازی برق در کشور است. این مدل با ترکیب مزایای انرژی تجدیدپذیر و استفاده هوشمند از شبکه سراسری، امکان تأمین برق مداوم را برای صنایع کوچک و بزرگ فراهم می‌کند.

از منظر زیست‌محیطی، تهاتر انرژی باعث کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و ارتقای بهره‌وری انرژی می‌شود. از دید اقتصادی نیز این طرح می‌تواند هزینه‌های انرژی صنایع را کاهش داده و پایداری تولید را تضمین کند.

در نهایت، گسترش طرح تهاتر انرژی با همکاری شرکت‌های فعال در حوزه انرژی‌های خورشیدی و تجهیزات نیروگاهی مانند تتاکو، می‌تواند آینده‌ای روشن‌تر و سبزتر برای صنعت برق کشور رقم بزند.